Đại dịch Covid ảnh hưởng đến não bộ trẻ em như thế nào?

Các nhà nghiên cứu phát triển trẻ em đang đặt câu hỏi liệu đại dịch có đang định hình não bộ và hành vi hay không?

Dumitriu và nhóm của cô tại Bệnh viện nhi NewYork – Presbyterian Morgan Stanley ở Thành phố New York đã có hơn hai năm dữ liệu về sự phát triển của trẻ sơ sinh – kể từ cuối năm 2017, họ đã phân tích kỹ năng giao tiếp và vận động của trẻ sơ sinh dưới sáu tháng tuổi. Dumitriu nghĩ rằng sẽ rất thú vị nếu so sánh kết quả từ những đứa trẻ sinh ra trước và trong khi đại dịch xảy ra. Cô hỏi đồng nghiệp Morgan Firestein, một nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Columbia ở Thành phố New York, đánh giá xem có sự khác biệt về phát triển thần kinh giữa hai nhóm hay không.

Những trẻ sinh ra trong thời kỳ đại dịch đạt điểm trung bình thấp hơn trong các bài kiểm tra về kỹ năng vận động thô, vận động tinh và giao tiếp so với những trẻ sinh ra trước đó (cả hai nhóm đều được cha mẹ đánh giá bằng bảng câu hỏi đã lập). Không quan trọng liệu cha mẹ đẻ của họ có bị nhiễm vi rút hay không, dường như có điều gì đó về môi trường của chính đại dịch.

Mặc dù trẻ em nhìn chung đã khỏe mạnh khi bị nhiễm SARS-CoV-2, nghiên cứu sơ bộ cho thấy căng thẳng liên quan đến đại dịch khi mang thai có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển não bộ của thai nhi ở một số trẻ. Hơn nữa, các bậc cha mẹ và người chăm sóc có hoàn cảnh khó khăn có thể tương tác khác hoặc ít hơn với trẻ nhỏ của họ theo những cách có thể ảnh hưởng đến khả năng thể chất và tinh thần của trẻ.

Một số trẻ sinh ra trong hai năm qua có thể bị chậm phát triển, trong khi những trẻ khác có thể phát triển mạnh, nếu người chăm sóc ở nhà trong thời gian dài và có nhiều cơ hội để anh chị em tương tác hơn. Cũng như nhiều khía cạnh của sức khỏe trong thời kỳ đại dịch, sự chênh lệch về kinh tế và xã hội có vai trò rõ ràng trong việc ai là người bị ảnh hưởng nhiều nhất. Dữ liệu ban đầu cho thấy việc sử dụng khẩu trang không ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cảm xúc của trẻ. Nhưng căng thẳng trước khi sinh có thể góp phần gây ra một số thay đổi trong kết nối não bộ. Bức tranh đang phát triển và nhiều nghiên cứu vẫn chưa được đánh giá ngang hàng.

Một số nhà nghiên cứu đề xuất rằng nhiều trẻ em chậm phát triển sẽ có thể bắt kịp mà không có ảnh hưởng lâu dài. Moriah Thomason, nhà tâm lý học trẻ em và vị thành niên tại Trường Y khoa Grossman, Đại học New York, cho biết: “Tôi không mong đợi rằng chúng ta sẽ phát hiện ra rằng có một thế hệ đã bị tổn thương bởi đại dịch này.”

Một sự sụt giảm đáng kể

Một phòng thí nghiệm đã cố gắng duy trì hoạt động trong đại dịch COVID-19 là Phòng thí nghiệm Hình ảnh Trẻ em nâng cao của Đại học Brown ở Providence, Rhode Island. Trong đó, Sean Deoni, một nhà lý sinh y tế và các đồng nghiệp của ông sử dụng phương pháp chụp cộng hưởng từ (MRI) và các kỹ thuật khác để nghiên cứu cách các yếu tố môi trường định hình sự phát triển não ở trẻ sơ sinh.
Mặc dù đại dịch đã thay đổi cách họ tiến hành nghiên cứu – ít khách hơn và dọn dẹp nhiều hơn – họ vẫn tiếp tục mời trẻ sơ sinh đến phòng thí nghiệm của họ, để theo dõi các kỹ năng vận động, thị giác và ngôn ngữ như một phần của nghiên cứu của Viện Y tế Quốc gia kéo dài 7 năm về sự phát triển của trẻ thơ và ảnh hưởng đến sức khỏe sau này.

Tuy nhiên, khi đại dịch tiến triển, Deoni bắt đầu nghe những lời bình luận đáng lo ngại từ các đồng nghiệp của mình. “Điều mà nhân viên của chúng tôi bắt đầu nói với tôi là những đứa trẻ này mất nhiều thời gian hơn để vượt qua các đánh giá,” Deoni nhớ lại.

Ông đã yêu cầu các nhà nghiên cứu của mình vẽ và so sánh mức trung bình hàng năm và sự khác biệt từ điểm số phát triển thần kinh của trẻ sơ sinh. Đó là khi họ phát hiện ra rằng điểm số trong thời kỳ đại dịch tồi tệ hơn nhiều so với những năm trước. Ông cho biết: “Mọi thứ chỉ mới bắt đầu rơi vào cuối năm ngoái và đầu năm nay,” ông nói vào cuối năm 2021. Khi họ so sánh kết quả giữa những người tham gia, những đứa trẻ được sinh ra trong đại dịch đạt gần hai độ lệch chuẩn thấp hơn so với những đứa trẻ được sinh ra trước đó dựa trên một bộ các bài kiểm tra đo lường sự phát triển theo cách tương tự như các bài kiểm tra IQ. Họ cũng phát hiện ra rằng trẻ sơ sinh từ các gia đình có thu nhập thấp bị ảnh hưởng nhiều nhất, trẻ em trai bị ảnh hưởng nhiều hơn trẻ em gái và kỹ năng vận động thô bị ảnh hưởng nhiều nhất.

Lúc đầu, Deoni cho rằng sự thiên lệch về lựa chọn đang diễn ra: có lẽ những gia đình đã cố gắng đến để xét nghiệm trong đại dịch là những người có con cái có nguy cơ mắc các vấn đề về phát triển hoặc đã có biểu hiện của chúng. Nhưng theo thời gian, ông càng tin rằng sự thiên lệch lựa chọn không giải thích được kết quả nghiên cứu, bởi vì những đứa trẻ đến không có hoàn cảnh xuất thân, kết quả sinh ra hoặc tình trạng kinh tế xã hội khác với những người tham gia trước đó.

Những tác động này có vẻ mạnh mẽ, nhưng một số nhà nghiên cứu cho rằng chúng không nhất thiết là dự đoán về các vấn đề dài hạn. Marion van den Heuvel, nhà tâm lý học thần kinh phát triển tại Đại học Tilburg, Hà Lan cho biết: “Chỉ số IQ, khi còn bé, không dự đoán được nhiều. Thực sự rất khó để nói bất cứ điều gì về điều đó sẽ có ý nghĩa như thế nào đối với tương lai của họ.” Bà chỉ ra một nghiên cứu cho thấy rằng các bé gái Romania bắt đầu cuộc sống trong trại trẻ mồ côi nhưng sau đó được gia đình nuôi dưỡng nhận nuôi trước 2,5 tuổi ít có nguy cơ mắc các vấn đề tâm thần khi 4,5 tuổi so với các bé gái vẫn được chăm sóc tại cơ sở. Tình huống đó khác với đại dịch, nhưng cho thấy rằng trẻ sơ sinh có thể bù đắp khó khăn khi các lệnh hạn chế được dỡ bỏ.

Tuy nhiên, Deoni nhận thấy rằng đại dịch kéo dài càng kéo dài, trẻ em càng tích lũy nhiều vấn đề thiếu hụt. Khi Deoni lần đầu tiên đăng kết quả của mình, đã có một loạt các phương tiện truyền thông đưa tin đáng lo ngại – và phản ứng dữ dội từ cộng đồng nghiên cứu. Griffin nói: “Có một mối quan tâm thực sự về thực tế là những kết quả này đã được đưa ra mà không có sự đánh giá của đồng nghiệp.”
Nhưng, giả sử những phát hiện có giá trị, tại sao những đứa trẻ sinh ra trong đại dịch COVID-19 lại có thể bị thiếu hụt đáng kể về nhận thức, và đặc biệt là vận động? Deoni nghi ngờ rằng các vấn đề bắt nguồn từ việc thiếu tương tác giữa người với người. Trong nghiên cứu tiếp theo chưa được công bố, ông và nhóm của mình đã ghi lại các tương tác của cha mẹ – con cái ở nhà, nhận thấy rằng số lượng từ mà cha mẹ nói với con cái của họ và ngược lại, trong hai năm qua đã thấp hơn so với những năm trước. Ông cũng nghi ngờ rằng trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi không được thực hành vận động thô nhiều như bình thường vì chúng không thường xuyên chơi với những đứa trẻ khác hoặc đến sân chơi. “Và điều không may là những kỹ năng đó lại là nền tảng cho tất cả các kỹ năng khác,” ông nói.

Các nghiên cứu khác gần đây ủng hộ ý kiến rằng việc thiếu các tương tác ngang hàng có thể kìm hãm một số trẻ em. Trong một nghiên cứu được công bố vào đầu năm nay, các nhà nghiên cứu ở Vương quốc Anh đã khảo sát 189 phụ huynh có con trong độ tuổi từ 8 tháng đến 3 tuổi, hỏi xem con họ có đi nhà trẻ hay đi học mẫu giáo trong thời kỳ đại dịch hay không, đồng thời đánh giá các kỹ năng ngôn ngữ và điều hành. Các tác giả nhận thấy rằng kỹ năng của trẻ em sẽ mạnh hơn nếu chúng được chăm sóc nhóm trong thời kỳ đại dịch và những lợi ích này rõ ràng hơn ở gia đình trẻ em có thu nhập thấp.
Những người có nguy cơ cao nhất dường như là trẻ em da màu hoặc những người thuộc các gia đình có thu nhập thấp. Ví dụ, một nhóm nghiên cứu đang phát triển cho thấy rằng đối với trẻ em trong độ tuổi đi học, học tập từ xa có thể mở rộng khoảng cách học tập và phát triển vốn đã quá lớn giữa trẻ em có nguồn gốc khá giả và thu nhập thấp, giữa trẻ em da trắng và trẻ em da màu. Tại Hà Lan, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng trẻ em kém hơn trong các kỳ đánh giá quốc gia vào năm 2020 – so với ba năm trước đó – và những thất bại trong học tập lớn hơn tới 60% đối với trẻ em từ các gia đình ít học.
Tại các khu vực thuộc châu Phi cận Sahara – bao gồm Ethiopia, Kenya, Liberia, Tanzania và Uganda – nghiên cứu cho thấy rằng một số trẻ em đã mất nhiều thời gian học tập trong một năm. Và tại Hoa Kỳ, sau lần giãn cách đầu tiên, một báo cáo của công ty tư vấn McKinsey cho rằng học sinh da màu bắt đầu đi học vào mùa thu chậm hơn ba đến năm tháng trong học tập, trong khi học sinh da trắng chỉ chậm hơn một đến ba tháng.

Hiệu ứng khẩu trang

Những đứa trẻ đã đi học hoặc các cơ sở nhóm khác trong thời kỳ đại dịch thường tương tác với những người khác đeo khẩu trang. Một câu hỏi quan trọng được đặt ra là liệu khẩu trang, thứ che khuất những phần quan trọng của khuôn mặt để thể hiện cảm xúc và lời nói, cũng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển cảm xúc và ngôn ngữ của trẻ em.

Edward Tronick, một nhà tâm lý học tại Đại học Massachusetts Boston, đã bị tấn công bởi những bức thư điện tử từ các bậc cha mẹ và bác sĩ nhi khoa lo ngại về tác động phát triển tiềm ẩn của việc đeo khẩu trang. Tronick nổi tiếng với thí nghiệm ‘Still Face’ năm 1975, cho thấy rằng khi cha mẹ ruột đột nhiên giữ thái độ nhìn thẳng khi tiếp xúc với trẻ sơ sinh, con cái của họ lúc đầu cố gắng thu hút sự chú ý của chúng, sau đó từ từ rút lui và ngày càng khó chịu và cảnh giác.

Tronick quyết định xem liệu khẩu trang có tác dụng tương tự hay không. Cùng với đồng nghiệp của mình, nhà tâm lý học Nancy Snidman, ông đã tiến hành một thử nghiệm (chưa được đánh giá đồng cấp) trong đó cha mẹ sử dụng điện thoại thông minh để ghi lại các tương tác với con họ trước, trong và sau khi họ đeo mặt nạ. Mặc dù trẻ sơ sinh nhận thấy khi cha mẹ chúng đeo mặt nạ – chúng sẽ thay đổi nhanh nét mặt, nhìn sang chỗ khác hoặc chỉ vào mặt nạ – sau đó chúng sẽ tiếp tục tương tác với bố mẹ như trước. Tronick nói rằng mặt nạ chỉ chặn một kênh liên lạc. Vị phụ huynh đeo mặt nạ vẫn nói, “Bố/mẹ đang tương tác với con, bố/mẹ vẫn ở đây với con, bố/mẹ vẫn đang kết nối với con.”

Khẩu trang dường như cũng không ảnh hưởng nhiều đến nhận thức cảm xúc hoặc ngôn ngữ. Một nghiên cứu được công bố vào tháng 5 đã báo cáo rằng trẻ hai tuổi vẫn có thể hiểu những lời người lớn nói khi đeo khẩu trang. Tác giả chính của nghiên cứu Leher Singh, nhà tâm lý học tại Đại học Quốc gia Singapore, cho biết trẻ em “bù đắp cho sự thiếu hụt thông tin dễ dàng hơn chúng ta nghĩ”. Các nhà nghiên cứu ở Hoa Kỳ phát hiện ra rằng, mặc dù khẩu trang khiến trẻ em ở độ tuổi đi học khó cảm nhận được cảm xúc của người lớn hơn – nhưng phần lớn trẻ em vẫn có thể đưa ra những suy luận chính xác.
Tác giả nghiên cứu Ashley Ruba, một nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Wisconsin – Madison, cho biết: “Có rất nhiều dấu hiệu khác mà trẻ em có thể sử dụng để phân tích cách người khác đang cảm thấy, như biểu hiện giọng nói, biểu cảm cơ thể, ngữ cảnh.”

Mang thai và căng thẳng

Các nhà nghiên cứu khác rất muốn biết liệu đại dịch có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em trước khi chúng được sinh ra hay không. Catherine Lebel, một nhà tâm lý học điều hành Phòng thí nghiệm Hình ảnh Thần kinh Phát triển tại Đại học Calgary ở Canada, và các đồng nghiệp của cô đã khảo sát hơn 8.000 người mang thai trong thời kỳ đại dịch. Gần một nửa cho biết có các triệu chứng lo lắng, trong khi 1/3 có các triệu chứng trầm cảm – một tỷ lệ cao hơn nhiều so với những năm trước đại dịch. Sự căng thẳng này ảnh hưởng đến em bé trong bụng mẹ như thế nào?

Để tìm ra nguyên nhân, các nhà nghiên cứu đã sử dụng hình ảnh MRI để quét não của 75 đứa trẻ 3 tháng sau khi sinh. Trong một bản in trước được đăng vào tháng 10, họ phát hiện ra rằng những đứa trẻ sinh ra từ những người từng báo cáo về tình trạng đau buồn trước khi sinh – nhiều triệu chứng lo lắng hoặc trầm cảm hơn – cho thấy các kết nối cấu trúc khác nhau giữa hạch hạnh nhân của chúng, một vùng não liên quan đến xử lý cảm xúc và vỏ não trước trán của chúng, một khu vực chịu trách nhiệm đối với các kỹ năng hoạt động điều hành.

Trong một nghiên cứu nhỏ trước đây, Lebel và nhóm của cô đã tìm ra mối liên hệ giữa chứng trầm cảm trước khi sinh và sự khác biệt về kết nối não ở những khu vực đó, và đã gợi ý rằng ở các bé trai, những thay đổi não này tương quan với hành vi hung hăng và hiếu động ở tuổi mẫu giáo. Các nhóm khác đã phát hiện ra rằng những thay đổi trong kết nối giữa các khu vực này ở người lớn là các yếu tố nguy cơ gây trầm cảm và lo lắng. Lebel nói: “Đó là những lĩnh vực liên quan đến quá trình xử lý cảm xúc và rất nhiều hành vi khác nhau.”

Các nghiên cứu khác đã tìm thấy mối liên hệ tương tự giữa căng thẳng trước khi sinh và sự phát triển của trẻ. Livio Provenzi, một nhà tâm lý học tại IRCCS Mondino Foundation ở Pavia, Ý, và các đồng nghiệp của ông đã quan sát thấy rằng những đứa trẻ ba tháng tuổi của những người trải qua nhiều căng thẳng và lo lắng trong khi mang thai gặp nhiều vấn đề hơn trong việc điều chỉnh cảm xúc và sự chú ý. Chẳng hạn, để duy trì sự chú ý của trẻ vào các kích thích xã hội và ít được xoa dịu hơn – so với trẻ sơ sinh của những người ít căng thẳng và lo lắng khi mang thai.

Thomason đang điều hành một nghiên cứu của riêng mình để đánh giá tác động của những tác nhân gây căng thẳng của người mẹ đối với não bộ và hành vi của trẻ em. Bà lưu ý rằng, mặc dù có rất nhiều lo ngại về việc căng thẳng trước khi sinh có thể ảnh hưởng đến trẻ mắc đại dịch như thế nào, nhưng những phát hiện sớm như vậy không có nghĩa là trẻ sẽ phải vật lộn trong phần đời còn lại của mình. “Trẻ em rất dễ thích nghi và đàn hồi. Và chúng tôi hy vọng rằng mọi thứ sẽ được cải thiện và trẻ sẽ có thể kiên cường trước nhiều điều đã xảy ra,” cô nói.

Thật vậy, nghiên cứu về các thảm họa lịch sử cho thấy rằng, mặc dù căng thẳng trong bụng mẹ có thể gây hại cho trẻ sơ sinh, nhưng nó không phải lúc nào cũng có tác động lâu dài. Những đứa trẻ sinh ra từ những người từng trải qua căng thẳng đáng kể do hậu quả của trận lũ lụt năm 2011 ở Queensland, Australia, cho thấy sự thiếu hụt trong các kỹ năng giải quyết vấn đề và xã hội khi mới 6 tháng tuổi, so với những đứa trẻ được sinh ra từ những người ít căng thẳng hơn. Tuy nhiên, đến 30 tháng, những kết quả này không còn tương quan với căng thẳng nữa, cha mẹ càng đáp ứng nhu cầu của trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi.

Thận trọng và hành động

Nghiên cứu về trẻ sơ sinh trong đại dịch cho thấy một bức tranh hỗn hợp và các nhà khoa học nói rằng còn quá sớm để rút ra những giải thích có ý nghĩa. Catherine Monk, nhà tâm lý học y khoa làm việc với Dimitriu tại NewYork – Presbyterian, cho biết một số phát hiện ban đầu, thường chưa được công bố này có thể không phản ánh thực tế.

Ví dụ, những bậc cha mẹ chọn tham gia một số nghiên cứu ban đầu có thể không phải là một mẫu đại diện, Monk nói. Có lẽ họ đã lo lắng về những đứa trẻ của họ trên cơ sở những hành vi mà họ đang thấy. Hơn nữa, cô ấy nói, kết quả của các nghiên cứu trực tiếp như của Deoni có thể bị ảnh hưởng bởi việc đeo khẩu trang – có lẽ không nhiều, nhưng đủ để làm sai lệch kết quả.

Các nhà nghiên cứu và các nhà tài trợ đang khởi động các nghiên cứu và hợp tác lớn có thể giúp xây dựng một bức tranh rõ ràng hơn. Viện Quốc gia Hoa Kỳ về Lạm dụng Ma túy đang tài trợ cho một số nghiên cứu thông qua Nghiên cứu Phát triển Trí não và Trẻ em Khỏe mạnh. Những điều này sẽ xem xét sự căng thẳng của người mẹ và việc sử dụng chất kích thích trong đại dịch ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của trẻ. Ngoài ra, các liên minh và hội nghị đã được hình thành để tập hợp các nhà nghiên cứu lại với nhau và chia sẻ dữ liệu mới nổi. Vào tháng 3 năm 2020, Thomason đã thành lập Liên minh Nghiên cứu Thế hệ COVID quốc tế, tập hợp các nhà nghiên cứu từ 14 quốc gia nghiên cứu các gia đình có trẻ nhỏ trong thời kỳ đại dịch. Liên minh, tổ chức hội nghị thượng đỉnh nghiên cứu vào tháng 11 năm 2021, bao gồm các nhà nghiên cứu ở Bắc và Nam Mỹ, Châu Âu, Úc, Châu Á, Trung Đông và Châu Phi.

Cha mẹ có thể đạt được bước tiến bằng cách chơi và trò chuyện với con nhỏ của họ thường xuyên, và tạo cơ hội cho chúng chơi với những người khác trong môi trường an toàn. Những thay đổi về chính sách nhằm hỗ trợ gia đình và trẻ em cũng có thể tạo ra sự khác biệt. Nghiên cứu của Lebel cho thấy rằng sự hỗ trợ xã hội có ý nghĩa, chẳng hạn như từ chồng hoặc bạn thân, trong thời kỳ mang thai giúp giảm thiểu tình trạng đau buồn trước khi sinh. Monk nói: “Chúng tôi có thể làm được nhiều hơn thế trong hệ sinh thái chăm sóc trước khi sinh. Các nhà nghiên cứu cũng tranh luận về những biện pháp can thiệp hỗ trợ gia đình ngay sau khi sinh. Nghiên cứu của Provenzi đã phát hiện ra rằng những người vừa sinh con và được các y tá và bác sĩ sơ sinh đến thăm khám tại nhà ít bị căng thẳng và lo lắng hơn những người không được thăm khám.

Nhìn chung, các nhà nghiên cứu cho rằng hầu hết trẻ em có thể sẽ ổn – nhưng nhiều hơn bình thường thể hiện đang gặp khó khăn. Và nếu chúng ta muốn hỗ trợ những người đang tụt hậu, lý tưởng nhất là chúng ta nên sớm can thiệp. “Những đứa trẻ chắc chắn rất kiên cường,” Deoni nói. “Nhưng đồng thời, chúng tôi cũng nhận ra tầm quan trọng của 1.000 ngày đầu tiên trong cuộc đời của một đứa trẻ là nền tảng ban đầu quan trọng.” Những đứa trẻ đầu tiên của đại dịch, được sinh ra vào tháng 3 năm 2020, vào thời điểm này, hơn 650 ngày tuổi.

Biên dịch: Hồ Thủy Tiên
TÀI LIỆU THAM KHẢO
https://www.nature.com/articles/d41586-022-00027-4